Σοφία Παπαδημητρίου: Αυστηρότερα μέτρα προστασίας των εργαζομένων από καρκινογόνες ουσίες (Π.Δ.48/2024) - Τι αλλάζει

*Γράφει στο politicnews.gr  η Σοφία Παπαδημητρίου   (Dr. jur. München), Δικηγόρος Αθηνών παρ' Αρείω Πάγω

 

 Με το νέο προεδρικό διάταγμα, αυστηροποιούνται οι επιτρεπτές τιμές έκθεσης των εργαζομένων σε συγκεκριμένες χημικές ουσίες και προστίθενται στη σχετική λίστα ουσίες που πλέον κρίνονται ως καρκινογόνες και μεταλλαξιογόνες, καθώς και άλλες που έχουν αποδειχθεί επιβλαβείς για την αναπαραγωγική υγεία.

Η διασφάλιση ενός υγιούς και ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος είναι ουσιώδους σημασίας για την επίτευξη αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας για όλους τους εργαζόμενους και αποτελεί τη θεμελιώδη βάση μιας ισχυρής και ανθεκτικής οικονομίας και κοινωνίας. Η προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων κατοχυρώνεται ρητά στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 151 και 153 ΣΛΕΕ)  και στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (άρθρο 31) , αποτυπώνεται στη 10η αρχή του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων και αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη των στόχων των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη . Συνιστά, τέλος, δομικό στοιχείο της υπό δημιουργία Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας.

Μια από τις βασικές προκλήσεις που είχε, ήδη, εντοπιστεί στο Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Πλαίσιο 2014 - 2020 και επανέρχεται και κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο 2021-2027  είναι η αντιμετώπιση των «νέων και αναδυόμενων κινδύνων» σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας. Ειδικότερα, το νέο «Στρατηγικό πλαίσιο της Ε.Ε. για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία κατά την περίοδο 2021-2027» εστιάζει στη διαρκή αναβάθμιση των συνθηκών εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις νέες αλληλένδετες προκλήσεις, όπως: α) τις μεταβολές στις μορφές και την οργάνωση της εργασίας, ιδίως λόγω του ψηφιακού μετασχηματισμού της εργασίας και της υιοθέτησης νέων τεχνολογιών (τηλεργασία, ηλεκτρονικές πλατφόρμες, εφαρμογές ρομποτικής και τεχνητής νοημοσύνης, «έξυπνα» μέσα ατομικής προστασίας), β) τη δημογραφική γήρανση, γ) τη βιώσιμη - οικολογική ανάπτυξη, αλλά και τη βελτίωση της ετοιμότητας απέναντι σε υφιστάμενες ή μελλοντικές υγειονομικές ή/και πανδημικές κρίσεις. 

Στην ίδια βάση δομείται στην Ελλάδα η Εθνική Στρατηγική για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία (ΕΣΥΑΕ) 2022 - 2027 (ΦΕΚ Β’ 4359/17.8.2022, όπως τροποποιήθηκε ΦΕΚ Β’ 7383/2023). Η υποχρέωση για εκπόνηση εθνικής στρατηγικής, καθώς και ετήσιου εθνικού προγράμματος δράσεων, θεσπίστηκε για πρώτη φορά μέσω της κύρωσης της Σύμβασης 187 της Διεθνούς Συνδιάσκεψης Εργασίας «Για το πλαίσιο Προώθησης της Ασφάλειας και της Υγείας στην Εργασία» που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνδιάσκεψη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας στη Γενεύη, την 31η Μαΐου 2006. 

Η κύρωση έγινε με το άρθρο 126 του Ν. 4808/2021 (ΦΕΚ Α’ 101) και αξιολογείται, αναμφισβήτητα, ως κομβικής σημασίας θεσμική παρέμβαση, καθώς εντάσσει συναφείς στρατηγικούς στόχους και επιχειρησιακές δράσεις σε ένα συνεκτικό πλαίσιο πολιτικής, ακολουθώντας τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα. Περαιτέρω, για την κατάρτιση της ΕΣΥΑΕ ελήφθησαν υπόψη οι απόψεις των κοινωνικών εταίρων, οι αξιολογήσεις των προηγούμενων εθνικών στρατηγικών, η εμπειρία εφαρμογής σε πραγματικές συνθήκες του θεσμικού και νομοθετικού πλαισίου για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία και, σε κάθε περίπτωση, οι εθνικές ανάγκες και προτεραιότητες .

Ο καρκίνος συνιστά την πρώτη αιτία θανάτων που σχετίζονται με την εργασία στην Ε.Ε. σε ποσοστό 52% και με συνηθέστερο τύπο τον καρκίνο των πνευμόνων

Με όραμα τη δημιουργία υγιών και ασφαλών χώρων εργασίας, τόσο ο ευρωπαϊκός όσο και ο εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός στο πεδίο ΥΑΕ (Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία) για την περίοδο 2022 - 2027 επικεντρώνονται σε τρεις (3) οριζόντιους στρατηγικούς στόχους, για την επίτευξη των οποίων απαιτείται δράση σε ενωσιακό, εθνικό, τομεακό και εταιρικό επίπεδο . Στον 2ο Στρατηγικό Στόχο εντάσσεται, μεταξύ άλλων, η βελτίωση της πρόληψης των ασθενειών και των εργατικών ατυχημάτων, καθώς και η νέα προσέγγιση «όραμα μηδέν» για την πλήρη εξάλειψη των θανάτων που οφείλονται στην εργασία. Ο καρκίνος συνιστά την πρώτη αιτία θανάτων που σχετίζονται με την εργασία στην Ε.Ε. σε ποσοστό 52% και με συνηθέστερο τύπο τον καρκίνο των πνευμόνων.

 Ήδη από το 2015, τα κράτη - μέλη της Ε.Ε., σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανέλαβαν συντονισμένη δράση για την πρόληψη των επαγγελματικών καρκίνων, τόσο σε επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης (Road Map for carcinogens) όσο και σε ερευνητικό και νομοθετικό επίπεδο με την υιοθέτηση σημαντικού αριθμού νέων Οδηγιών για καρκινογόνους χημικούς παράγοντες, κατόπιν ενδελεχούς έρευνας από εξειδικευμένους φορείς, όπως η Risk Assessment Committee (RAC) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων (ECHA) . 

Στόχος του νέου Στρατηγικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία 2021-2027 είναι η επικαιροποίηση των προτύπων προστασίας για τους εργαζόμενους, καθώς και ο εκσυγχρονισμός του ενωσιακού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο αποτυπώνεται πλέον, μετά από διαδοχικές νομοθετικές τροποποιήσεις, στην Οδηγία (ΕΕ) 2022/431 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 2022 «για την τροποποίηση της οδηγίας 2004/37/ΕΚ σχετικά με την προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση σε καρκινογόνους ή μεταλλαξιογόνους παράγοντες κατά την εργασία» .

Οι κλάδοι που πλήττονται, ιδιαίτερα, είναι ο οικοδομικός τομέας, ο κλάδος παραγωγής χημικών προϊόντων, τροφίμων και υφασμάτων, οι αυτοβιομηχανίες, οι βιομηχανίες επίπλων και ξυλείας, καθώς και κλάδος της υγείας

Τη μεταφορά της ως άνω Οδηγίας (ΕΕ) 2022/431 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 2022 στο εθνικό δίκαιο, με την οποία ισχυροποιείται έτι περαιτέρω το υφιστάμενο πλαίσιο που στοχεύει στην προστασία της υγείας των εργαζομένων από την έκθεση σε επιβλαβείς ουσίες κατά τη διάρκεια της εργασίας, προβλέπει το νέο π.δ. 48/2024 (ΦΕΚ Α’ 136/20.08.2024) , το οποίο εκδόθηκε, κατόπιν εισήγησης των Υπουργείων Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών. Οι διατάξεις του νέου προεδρικού διατάγματος εφαρμόζονται επιπλέον των γενικών διατάξεων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, όπως ισχύουν κάθε φορά. Στο υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής εμπίπτουν όλες τις επιχειρήσεις, εκμεταλλεύσεις και εργασίες του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα (άρθρο 1 παρ. 4) , κατά τα ειδικότερα αναφερόμενα στο άρθρο 2 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε., όπου γίνεται ρητή παραπομπή . 

Στο πλαίσιο της προσαρμογής της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2022/431 (άρθρο 1 παρ. 1 περ. α’) αλλά και πέραν αυτής, με το εν λόγω Προεδρικό Διάταγμα:

•    Κωδικοποιείται το σύνολο της νομοθεσίας για την προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια, εξαιτίας της έκθεσής τους σε επιβλαβείς για την υγεία ουσίες (βλ. κωδικοποιημένες διατάξεις στο άρθρο 1 παρ. 1 περ. β’ ) .

•    Προστίθενται στη σχετική λίστα ουσίες που πλέον κρίνονται ως καρκινογόνες και μεταλλαξιογόνες, καθώς και άλλες που έχουν αποδειχθεί επιβλαβείς για την αναπαραγωγική υγεία (άρθρο 2 παρ. 1, 2, 3 και Παράρτημα Ι του προεδρικού διατάγματος).

•    Επεκτείνεται και αυστηροποιείται η λίστα που ορίζει τις επιτρεπτές τιμές έκθεσης, συμπεριλαμβάνοντας τις τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες και τα επικίνδυνα φάρμακα που περιέχουν μία ή περισσότερες καρκινογόνες, μεταλλαξιογόνες ή τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες (άρθρο 2 παρ. 4, 5, 6, 7 και 8, καθώς και Παράρτημα ΙΙΙ του προεδρικού διατάγματος).

•    Αυστηροποιούνται οι τιμές έκθεσης στο βενζόλιο, θεσπίζονται νέες οριακές τιμές για το ακρυλονιτρίλιο και το νικέλιο, που εντάσσονται πλέον στις καρκινογόνες ουσίες και όχι απλά στους χημικούς παράγοντες και, παράλληλα, προστίθενται οι οριακές τιμές άλλων 12 χημικών ουσιών, που εντάσσονται πλέον και αυτές στο πεδίο εφαρμογής της ευρωπαϊκής οδηγίας .

•    Περιγράφονται αναλυτικά στα άρθρα 3 έως 15 του Κεφαλαίου Β’ (σε αντιστοιχία με τις σχετικές ενωσιακές διατάξεις) οι υποχρεώσεις των εργοδοτών αναφορικά με: (α) τον εντοπισμό και την εκτίμηση του κινδύνου έκθεσης των εργαζομένων σε καρκινογόνους παράγοντες, μεταλλαξιογόνους παράγοντες ή τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες (άρθρο 3), με σχετική ενημέρωση της αρμόδιας Επιθεώρησης Εργασίας (άρθρο 6), (β) την υποκατάσταση του συγκεκριμένου παράγοντα ή ουσίας, στο μέτρο που αυτό είναι τεχνικά εφικτό, από μια ουσία, μείγμα ή μέθοδο, τα οποία, υπό τις συνθήκες χρήσης τους, είναι ακίνδυνα ή λιγότερο επικίνδυνα για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων (άρθρο 4), (γ) τη λήψη μέτρων πρόληψης και περιορισμού της έκθεσης (άρθρα 5, 9), ιδίως σε περιπτώσεις προβλεπτής έκθεσης (άρθρο 8), (δ) την ενημέρωση, εκπαίδευση, διαβούλευση και συμμετοχή των εργαζομένων (άρθρα 7, 11, 12, 13), (ε) τη λήψη μέτρων υγιεινής και μέτρων ατομικής προστασίας (άρθρο 10), την επίβλεψη της υγείας σε συνεργασία με τον ιατρό εργασίας (άρθρο 14) και την τήρηση ατομικών ιατρικών φακέλων (άρθρο 15). Στο Παράρτημα ΙΙ του προεδρικού διατάγματος παρέχονται, μάλιστα, πρακτικές συστάσεις για την επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων .

•    Ανατίθεται ο έλεγχος εφαρμογής των επιμέρους διατάξεων στα αρμόδια όργανα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης (άρθρο 19), όπως καθορίζονται ειδικότερα από το άρθρο 69 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε..

•    Προβλέπονται κυρώσεις σε περίπτωση παραβάσεων τόσο διοικητικές (π.χ. πρόστιμο, προσωρινή διακοπή λειτουργίας της επιχείρησης) όσο και ποινικές, κατά παραπομπή στα άρθρα 71 και 72 του Κ.Ν.Υ.Α.Ε.

•    Ορίζεται ως ημερομηνία έναρξης ισχύος του προεδρικού διατάγματος η 5η Απριλίου 2024, πλην των διατάξεων περί επιβολής ποινικών και διοικητικών κυρώσεων, οι οποίες ισχύουν από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (20 Αυγούστου 2024).

Με «οδικό χάρτη» τη νέα τόσο Ευρωπαϊκή όσο και Εθνική Στρατηγική για την Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία,  η αυστηροποίηση των μέτρων εντάσσεται στον στρατηγικό στόχο της Ε.Ε. «όραμα μηδέν» για την πλήρη εξάλειψη των θανάτων που οφείλονται στην εργασία (“Vision Zero approach”)

Συμπερασματικά, η φιλόδοξη ατζέντα πρωτοβουλιών και δράσεων στο πεδίο Υγεία και Ασφάλεια στην Εργασία (ΥΑΕ) υλοποιείται σε ικανοποιητικό βαθμό τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Όσον αφορά μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Πλαίσιο 2021 - 2027, τα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής για την ΥΑΕ που πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη τον Μάιο 2023 επιβεβαίωσαν, κατ’ αρχήν, τη σημαντική πρόοδο που έχει ήδη σημειωθεί. Ωστόσο, ορισμένα θέματα ΥΑΕ που προκαλούν αυξημένη ανησυχία χρήζουν ευρύτερης προσοχής και εντατικότερης περαιτέρω επεξεργασίας τα επόμενα χρόνια, ενόψει και των ολοένα μεταβαλλόμενων και ταχύτατων αλλαγών στον χώρο εργασίας (κλιματική αλλαγή, ψηφιακή μετάβαση, επιπτώσεις πανδημικής κρίσης κλπ). 

Μεταξύ των προτεραιοτήτων αυτών, η επίτευξη του στόχου «όραμα μηδέν» για την εξάλειψη των θανάτων που οφείλονται στην εργασία αποτελεί, αναμφισβήτητα, μια σημαντική πρόκληση για όλους (θεσμικά όργανα της ΕΕ, κράτη - μέλη, κοινωνικούς εταίρους, ενδιαφερόμενους φορείς κλπ). Η συστράτευση όλων στο πλαίσιο της ενημέρωσης, της ευαισθητοποίησης, του κοινωνικού διαλόγου και της ενίσχυσης της βάσης τεκμηρίωσης είναι ο μόνος δρόμος για την επίτευξη του στόχου!